Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Lịch sử Vương quốc Champa của Georges Maspero bằng tiếng Pháp, do nhà Xuất bản Van Oest (Brussels và Paris) tái bản lần thứ nhất vào năm 1928. So với bản đầu tiên được đăng tải nhiều kỳ trên T’oung Pao (tạp chí về Trung Quốc học) ở Hà Lan trong các năm từ 1910-1913, bản này có một số sửa chữa dựa trên những kết quả nghiên cứu mới. Vào khoảng những năm 60 của thế kỷ XX, bản này được Bảo tàng Lịch sử Việt Nam (nay là Bảo tàng Lịch sử quốc gia) chọn để dịch sang tiếng Việt. Tuy nhiên, bản dịch đó mới chỉ dừng lại dưới dạng tư liệu tham khảo, phục vụ cho một đối tượng nghiên cứu hẹp, chưa được hoàn thiện và phổ biến rộng rãi.

Vương quốc Champa được viết và xuất bản bằng tiếng Pháp cách đây gần một thế kỷ nhưng các giá trị tư liệu về mặt lịch sử, văn hóa, nghệ thuật, dân tộc học, khảo cổ học vẫn rất có ý nghĩa đối với việc tìm hiểu và nghiên cứu về Champa.

Cuốn sách ngoài phần nội dung dịch chính còn có các lời tựa, lời giới thiệu, của hai cơ quan và đặc biệt, phần bản dịch tiếng Việt được gắn thêm Chương 1 của lần xuất bản đầu tiên (1909) vốn không có trong bản tái bản năm 1928 mà Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã dịch ra tiếng Việt. Trong bản dịch tiếng Việt lần này, phần chú thích cũng được đánh số thứ tự theo từng chương và đặt ở cuối mỗi chương.

Phần nội dung chính của cuốn sách gồm 10 chương:

Chương I: XỨ SỞ VÀ DÂN CƯ. Xứ sở, thực vật, động vật và dân cư. – Tôn giáo. – Đẳng cấp và thị tộc. – Vua và triều đình. – Các đơn vị hành chính và quan lại cấp tỉnh. – Lục quân và hải quân. – Thuế khóa. – Tư pháp. – Phong tục: Cưới xin và Ma chay. – Lịch và hội hè hàng năm. – Nông nghiệp và thương mại. – Tiền tệ. – Thủ công nghiệp. – Kiến trúc và đền đài. – Âm nhạc và văn học.

Chương II: NGUỒN GỐC. Truyền thuyết. – Sự giao thiệp đầu tiên với Trung Quốc. – Ҫri Mara và sự hình thành lãnh thổ. – Vương triều I (192-336). – Nước Lâm Ấp. – Vương triều II (336-420). – Bhadravarman I và ngôi đền trong thung lũng Mỹ Sơn.

Chương III: LÂM ẤP. Vương triều III (420-528). – Phạm Dương Mại và việc Đàn Hòa Chi chiếm đóng Champa (466). – Vương triều IV (529-757). – Ҫambhuvarman và chiến dịch của Lưu Phương (605). – Xây lại đền Mỹ Sơn.

Chương IV: NƯỚC HOÀN VƯƠNG VÀ BÁ QUYỀN CỦA PANDURANGA. Vương triều V (758-859). – Virapura, Kinh đô Champa. – Những cuộc xâm lấn của Mã Lai năm 774 và 787.

Chương V: VƯƠNG QUỐC CHAMPA. Vương triều VI: "Vương triều Indrapura" (875-991). – Indrapura thủ đô của Champa. – Rajendravarman II, vua Khmer (945-946) xâm lược Champa. – Lê Hoàn, vua Đại Cồ Việt chinh phạt Indrapura (982). – Vương triều VII, vương triều thứ nhất ở Vijaya (991-1044). – Vijaya, thủ đô của Champa (1000). – Phật Mã, vua Đại Cồ Việt chinh phạt Vijaya (1044).

Chương VI: NHỮNG CUỘC CHIẾN TRANH VỚI ĐẠI VIỆT. Vương triều VIII (1044-1074). – Rudravarman III bị vua Lý Thánh Tông bắt làm tù binh (1069). – Ba tỉnh phía Bắc nhập vào Đại Việt (1069). – Vương triều IX (1074-1139). – Harivarman IV cất quân đi đánh Cao Miên

Chương VII: NHỮNG CUỘC CHIẾN TRANH VỚI KHMER. Vương triều X: 1139-1145. – Vương triều XI: 1147. – Suryavarman II, vua Khmer, ở Cao Miên. – Jaya Indravarman IV đánh Cao Miên, 1172. – Cao Miên xâm lăng và nước Champa bị chia làm hai tiểu quốc. – Suryavarman tái lập và thống nhất. – Champa là một tỉnh của Khmer, 1203-1220. – Jaya Parameҫvaravarman II khôi phục lại Vương triều XI, 1220.

Chương VIII: NHỮNG CUỘC CHIẾN TRANH VỚI NGUYÊN MÔNG. Vương triều XI (tiếp). – Indravarman VI và người Nguyên Mông, 1278-1285. – Jaya Sinhavarman III nhường cho Đại Việt hai châu Ô, Lý, 1306.

Chương IX: THỜI KỲ CỰC THỊNH. Sự suy vong của Vương triều XI. – Jaya Sinhavarman IV và Chế Năng. Vương triều XII: 1318. – Triều vua Chế Bồng Nga, 1360-1390.

Chương X: SUY TÀN VÀ DIỆT VONG. Vương triều XIII (1390-1458). – Jaya Sinhavarman V. –- Mahã-Vijaya và việc người Đại Việt chiếm thành Vijaya (1446). – Vương triều XIV (1458-1471). – Lê Thánh Tông xâm lược Champa (1471).

Phần phụ lục rất phong phú giới thiệu về tên phả các triều vua Champa; bài dẫn luận của G.Maspero trong cuốn Vương quốc Champa (xuất bản năm 1910); bài giới thiệu cuốn Vương quốc Champa (xuất bản năm 1928) của Louis Finot và đặc biệt là các hình ảnh minh họa được Georges Maspero in trong bản tiếng Pháp năm 1928.

Tại sao chúng ta vẫn nên đọc Maspero? Chúng tôi xin dẫn ra đây ý kiến đánh giá của GS.TS. Andrew Hardy – Trưởng Đại diện EFEO tại Hà Nội để thay cho lời kết của phần giới thiệu cuốn sách Vương quốc Champa. Có hai lý do chính mà cuốn sách của Georges Maspero vẫn và sẽ tiếp tục là cuốn sách thích đáng.

Thứ nhất, cuốn Vương quốc Champa là nguồn tư liệu có giá trị về mặt dữ kiện, dữ liệu và ý tưởng. Đóng góp quan trọng của G.Maspero về sử liệu đối với nghiên cứu Champa đó là ông ấy đã sử dụng các sách sử của Trung Hoa và Việt Nam trong nghiên cứu của mình. Vương quốc Champa giúp ta có cách tiếp cận ngay và thích hợp với những sách sử trên; dù cho chúng ta tranh luận cách diễn giải của ông nhưng ông đã đưa ra dữ kiện có giá trị dưới một hình thức rõ ràng được sắp đặt trong phạm vi lịch sử những sự kiện của vương quốc. Sự đóng góp này được Louis Finot (1928:292) ghi nhớ một cách hơi mỉa mai (vừa khen vừa chê) khi bình luận rằng cuốn sách là “bản tóm tắt tuyệt vời những sự kiện liên quan tới lịch sử của Chămpa và chúng sẽ tạo ra những sự trợ giúp lớn”.

Thứ hai, cuốn sách của G.Maspero giữ vai trò ảnh hưởng lớn trong việc khơi mào thảo luận về lịch sử và nghiên cứu. Một số công trình của trường phái sửa lại được viết với giọng bực tức đối với G.Maspero. Vickery đặc biệt thiên về cách này. Tất nhiên, sự bực tức như vậy càng cho thấy sự hữu hiệu của cuốn sách, đồng thời là bằng chứng của sự “trường thọ” của cuốn sách. Thực vậy, sự bực tức đối với những người đi trước mình sẽ là động lực thúc đẩy việc nghiên cứu khoa học chất lượng cao.

Bảo tàng lịch sử quốc gia xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc. Độc giả có thể tìm đọc ấn phẩm tại Thư viện Bảo tàng Lịch sử quốc gia – 25 Tông Đản, Hoàn Kiếm, Hà Nội.

Thúy Hà