Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Cung An Định được Vua Khải Định cho xây dựng năm 1918, tọa lạc bên bờ sông An Cựu (tên chính là sông Lợi Nông, một con sông được đào dưới thời vua Thiệu Trị), xưa thuộc phường Đệ Bát - thị xã Huế, nay mang số 97 đường Phan Đình Phùng, TP Huế. Nguyên tại vị trí này từ năm Thành Thái 14 (1902), Phụng Hóa Công Nguyễn Phúc Bửu Đảo (tức vua Khải Định về sau) đã lập phủ, đặt tên là phủ An Định. Năm Khải Định 2 (1917), vua mới dùng tiền riêng cải tạo lại thành cung theo lối kiến trúc hiện đại. Đầu năm 1919, công việc xây dựng hoàn tất, cung vẫn giữ nguyên tên gọi. Từ ngày 28.2.1922, cung An Định trở thành tiềm để của Đông cung Thái tử Vĩnh Thụy (vua Bảo Đại về sau). Sau Cách mạng Tháng Tám 1945, gia đình cựu hoàng Bảo Đại đã chuyển từ hoàng cung qua sống tại cung An Định. Sau năm 1954, chính quyền Ngô Đình Diệm đã tịch thu cung An Định. Sau năm 1975, bà Từ Cung đã hiến cung An Định cho chính quyền cách mạng. Đến nay di tích cung An Định đang được phục hồi trùng tu.

Lầu của cung An Định được trùng tu - Ảnh: B.N.L

Cung An Định quay mặt về hướng nam, phía sông An Cựu. Cung có địa thế bằng phẳng, tổng diện tích mặt bằng 23.463m2, chung quanh có khuôn viên tường gạch, dày 0,5m, cao 1,8m, trên có hàng rào song sắt bao bọc. Khi còn nguyên vẹn cung có khoảng 10 công trình. Từ trước ra sau là: bến thuyền, cổng chính, đình Trung Lập, lầu Khải Tường, nhà hát Cửu Tư Đài, chuồng thú, hồ nước... Trải qua thời gian và sự tàn phá của chiến tranh, đến nay cung chỉ còn lại 3 công trình khá nguyên vẹn là Cổng chính, đình Trung Lập và lầu Khải Tường. Cổng chính làm theo lối tam quan, hai tầng, trang trí bằng sành sứ đắp nổi rất công phu. Đình Trung Lập, nằm phía trong cửa, kết cấu kiểu đình bát giác, nền cao. Trong đình nguyên có đặt bức tượng đồng vua Khải Định, tỷ lệ bằng người thật, đúc từ năm 1920.

Lầu Khải Tường nằm phía sau đình Trung Lập, là công trình kiến trúc chính của cung An Định. Chữ Khải Tường (nghĩa là nơi khởi phát điềm lành), tên lầu là do vua Khải Định đặt. Lầu 3 tầng, xây dựng bằng các vật liệu mới theo kiểu lâu đài châu Âu, chiếm diện tích tới 745m2. Lầu được trang trí rất công phu, đặc biệt là phần nội thất của tầng 1 với các bức tranh tường có giá trị nghệ thuật rất cao.

Cùng với các công trình kiến trúc khác thời Khải Định như lăng Khải Định, lầu Kiến Trung, cửa Hiển Nhơn... cung An Định được xem là một đại diện tiêu biểu của phong cách kiến trúc Việt Nam trong giai đoạn tân - cổ điển (Néo - Classique).

Sau khi điện Long An (nơi đặt Bảo tàng Mỹ thuật cung đình Huế) đóng cửa để thực hiện dự án trùng tu, toàn bộ hiện vật của bảo tàng đã được đưa đến cung An Định để trưng bày. Và trong Festival Huế 2008, sắp tới cung An Định sẽ mở cửa phục vụ công chúng. Người xem có thể chiêm ngưỡng toàn bộ vẻ đẹp lộng lẫy như thời hoàng kim của phong cách nghệ thuật và kiến trúc Pháp - Việt được hòa quyện độc đáo. Đặc biệt, du khách đến đây còn được chiêm ngưỡng bộ tranh tường quý giá ngay bên trong Khải Tường Lâu của cung An Định vừa được phục chế hoàn chỉnh.

Tranh tường và trang trí nội thất của cung An Định - Ảnh: B.N.L

Dự án được khởi động từ năm 2002 do ông Thomas Ulbrich - Phó chủ tịch Hiệp hội Trao đổi văn hóa Leibniz- CHLB Đức, đồng thời là tình nguyện viên làm việc tại Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế tiến hành khảo sát lập dự án đề nghị Bộ Ngoại giao Đức tài trợ để phục hồi các tác phẩm nghệ thuật vô giá này. Với sự nhiệt tình và nỗ lực của ông Thomas và sự phối hợp hiệu quả của Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế, dự án đã được Bộ Ngoại giao Đức thông qua Đại sứ quán Đức ở Hà Nội đồng ý tài trợ 20.000 USD như một phần kinh phí cho việc phục hồi 6 bức tranh tường ở sảnh chính và đào tạo kỹ thuật bảo tồn cho các học viên của trung tâm. Dự án được khởi công vào tháng 6.2003 và hoàn thành vào tháng 8.2003, do 4 chuyên gia bảo tồn có kinh nghiệm của Đức thực hiện, dưới sự điều phối của ông Thomas Ulbrich. Sáu bức bích họa ở Khải Tường Lâu đã được phục hồi theo phương pháp phục hồi hoàn nguyên và sử dụng các chất bảo quản nhằm ngăn chặn những tác hại của môi trường, trả lại diện mạo vốn có của nó. Song song với việc bảo tồn phục hồi, 9 học viên của Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế cũng được đào tạo kỹ thuật phục hồi tranh tường theo tiêu chuẩn quốc tế, chuẩn bị lực lượng cho việc phục hồi tranh tường ở giai đoạn II của dự án. Và Dự án phục chế những bức vẽ trên tường và trần nhà quý giá (giai đoạn 2) đã được đội ngũ các nghệ sĩ và nghệ nhân Việt Nam triển khai dưới sự hướng dẫn của các chuyên gia bảo tồn Đức (thuộc Dự án đào tạo, bảo tồn và phục chế của Đức - GCREP). Với hình thức hướng dẫn tại chỗ kết hợp với hội thảo về lý thuyết bảo tồn, phục chế, toàn bộ những bức tranh tường quý giá bị che lấp bởi nhiều lớp vôi màu do bàn tay vô tình của con người quét chồng lên, đã dần dần lộ diện và bừng sống trở lại. Hiện công trình đang được tiếp tục trùng tu những hạng mục quan trọng khác. Với những nỗ lực này, Huế sẽ có thêm một điểm đến hấp dẫn dành cho du khách.

(*) Bài viết có tham khảo tư liệu của thạc sĩ Phan Thanh Hải - Phó giám đốc Trung tâm bảo tồn cố đô Huế.