Những năm qua, dù đã có sự quan tâm của Nhà nước nhưng nhiều vấn đề bức xúc vẫn còn đặt ra đòi hỏi các biện pháp giải quyết tháo gỡ trong việc tôn tạo bảo vệ, phát huy di sản văn hóa (DSVH) Việt Nam.
Những năm qua, dù đã có sự quan tâm của Nhà nước nhưng nhiều vấn đề bức xúc vẫn còn đặt ra đòi hỏi các biện pháp giải quyết tháo gỡ trong việc tôn tạo bảo vệ, phát huy di sản văn hóa (DSVH) Việt Nam.
PGS. TS Đỗ Văn Trụ, Phó Chủ tịch Thường trực, Tổng Thư ký Hội Di sản Văn hóa Việt Nam khi trao đổi về vấn đề bảo vệ di sản văn hóa (DSVH) ở Việt Nam hiện nay đã cho rằng bảo vệ tôn tạo di sản văn hóa cần phải được quan niệm là một ngành khoa học chuyên sâu. Muốn tôn tạo di sản văn hóa cần phải có quy hoạch.
* Xin ông cho biết đánh giá về việc bảo tồn các DSVH hiện nay?
- Trong sự nghiệp CNH-HĐH đất nước, vấn đề DSVH ngày càng được Nhà nước, các tổ chức xã hội quan tâm. DSVH là nền tảng để xây dựng nền văn hóa mới tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; chăm lo đến DSVH tức là chăm lo nền tảng tinh thần của xã hội. Những năm gần đây, đặc biệt là năm 2001, khi Luật DSVH ra đời, công tác bảo tồn phát huy giá trị DSVH của nước ta đã có những bước tiến lớn. Bên cạnh sự quản lý của Nhà nước, các tổ chức xã hội, người dân, nhà doanh nghiệp đều quan tâm đến DSVH với ý thức rõ ràng. Tuy vậy, Nhà nước chỉ thực hiện được một phần, chủ yếu là phải dựa vào nhân dân. Kinh nghiệm này không chỉ của Việt Nam mà của cả các nước Mỹ, Đức, Anh, Pháp, Nhật... Từ khi Luật DSVH ra đời, nhiều tổ chức xã hội đã ra đời để tham gia bảo tồn DSVH như: Hội DSVH Việt Nam, Hội Nghệ siõ sân khấu, Hội Nghệ siõ nhiếp ảnh, Hội Nghệ siõ múa… Một điều đáng mừng nữa là bên cạnh các Bảo tàng Nhà nước, xuất hiện thêm nhiều bảo tàng tư nhân, các cá nhân sưu tầm các đồ cổ. Trên cả nước, đã có hàng trăm nhà sưu tập nổi tiếng, hoạt động trên các lĩnh vực khác nhau như sưu tập bình vôi, sưu tập đồ đồng… ý tôi là, nếu có định hướng đúng thì nhân dân sẽ tham gia rất nhiều. Hiện nay, có xu hướng chung là càng làm ăn phát đạt thì ý thức quan tâm đến văn hóa nói chung và DSVH nói riêng càng tăng, là điều rất đáng mừng.
* Nhưng có một thực tế là nhiều người dân, đặc biệt là giới trẻ ít quan tâm và đến thăm quan các bảo tàng, theo ông nguyên nhân do đâu?
-Khách quan mà nói, hiện nay hoạt động của các bảo tàng chưa đáp ứng được yêu cầu tham quan tìm hiểu của người dân, đặc biệt là giới trẻ. Dù thời gian qua một số địa phương như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, các bảo tàng đã kết hợp Sở Giáo dục, Ban Tuyên giáo đưa các em học sinh đến bảo tàng như một chương trình bắt buộc để các em tiếp cận những tư liệu lịch sử, học lịch sử, truyền thống thông qua tư liệu hiện vật. Còn với các em học sinh ở các vùng miền núi xa xôi thì có rất nhiều khó khăn về kinh tế, không có điều kiện để đến với bảo tàng. Vai trò của bảo tàng với việc giáo dục truyền thống ngày càng lớn, nên các nhà trường, các cơ quan văn hóa bằng phương thức nào đó để các em hiểu, là khi được trực quan sinh động tại các bảo tàng thì việc tiếp thu bài vở sẽ thuận lợi hơn rất nhiều.
* Thời gian qua, có tình trạng ở nhiều địa phương sở hữu các DSVH, muốn sinh lợi từ những di sản đó nên đã hình thành xu hướng “du lịch hóa các di sản”, dẫn đến sự lộn xộn, tác động xấu đến các di tích, ý kiến của ông về vấn đề này như thế nào, cần phải có những giải pháp gì để chấn chỉnh?
- Về mặt nguyên lý, bảo vệ di sản và phát huy giá trị di sản luôn gắn kết với nhau. Du lịch cũng là một hình thức để phát huy các giá trị DSVH. Khi khách quốc tế đến Việt Nam, họ thường quan tâm đến các DSVH có từ xa xưa. Nên phải gắn kết du lịch và văn hóa. Du lịch phải xuất phát từ giới thiệu các DSVH của dân tộc. Nhưng có hiện tượng từ nhiều năm nay: văn hóa thì cứ văn hóa, du lịch thì cứ du lịch, nhiều khi không ăn khớp với nhau. Một bên cứ bỏ tiền tu bổ, tôn tạo, xây dựng, một bên chỉ biết khai thác. Ở đây, cần nhấn mạnh vai trò của các hướng dẫn viên du lịch. Họ phải là những nhà tuyên truyền, những nhà văn hóa góp phần giới thiệu các giá trị văn hóa dân tộc với nước ngoài. Cần có sự bồi dưỡng kiến thức cho đội ngũ này để họ có kiến thức về văn hóa, lịch sử, am hiểu về các di tích cụ thể, bên cạnh lòng tự hào, nhiệt tâm với văn hóa dân tộc. Vì chỉ cần một lần nói sai, không chính xác với di tích, sự kiện sẽ gây hoài nghi cho du khách, đặc biệt du khách nước ngoài. Còn về biện pháp chấn chỉnh xử lý ngay lập tức các hiện tượng sai trái thì khó, tôi cho rằng cần phải có thời gian.
* Vậy, việc tôn tạo không đúng phương pháp, trật tự như tự ý thêm thắt, làm mới không theo cấu trúc cổ ở một số nơi là thuộc vấn đề chuyên môn hay ý thức thưa ông?
- Muốn bảo tồn tôn tạo DSVH trước hết phải có quy hoạch. Mấy năm qua quy hoạch rất nhiều, cơ bản là tốt vì như vậy sẽ có định hướng lâu dài để bảo vệ DSVH. Tuy nhiên có một số di tích khi quy hoạch bảo tồn tôn tạo không giữ được cái vốn có của di tích, làm biến dạng di tích. Có di tích khá lớn và nổi tiếng, sau khi bảo tồn thì không còn gì là di tích, bởi đã đem những cái hiện đại, cách nhìn của con người hiện đại để gán ghép vào di tích, điểm trang cho di tích. Tôi nghĩ trước hết Nhà nước ta cần có những quy định cụ thể hơn. Ở các nước trên thế giới, những người làm công tác bảo tồn, tôn tạo di tích được đào tạo rất sâu, họ chỉ chuyên làm về việc này, rất công phu và dành cả đời cho nó. Các trường đại học kiến trúc, xây dựng… cần mở các chuyên ngành đào tạo chuyên sâu về lĩnh vực này. Hiện nay, các công ty xây dựng thường được Nhà nước giao thêm chức năng này nhưng họ lại không chuyên sâu nên ảnh hưởng đáng kể đến công cuộc bảo tồn, phát huy DSVH ở Việt Nam.
* Xin xảm ơn ông!
Theo BBĐ