Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Di tích khảo cổ học Làng Cả nằm trên một quả đồi thấp (Đồi Nhãn), xưa thuộc kẻ Gát - Thọ Xuân, sau là xã Chính Nghĩa, nay là phường Thọ Sơn, thành phố Việt Trì, cách khu di tích lịch sử Đền Hùng 13km về phía Đông Nam, cách cầu Việt Trì theo đường quốc lộ 2 hơn 2.000m.

Hiện vật được phát hiện tại Làng Cả

Di tích Làng Cả dược giới KCH biết tới từ năm 1959 khi bắt đầu xây dựng khu công nghiệp Việt Trì, song đến năm 1976, trong quá trình xây dựng nhà máy mì chính Việt Trì đã làm xuất lộ khu mộ táng trên diện tích rộng đã buộc các nhà KCH của Viện KCH Việt Nam và Sở VHTT Phú Thọ (Vĩnh Phú trước đây) phải tiến hành “khai quật chữa cháy”. Từ đó đến nay qua 3 lần khai quật: 1976 - 1977 - 2005 cho thấy: Làng Cả là khu di tích thuộc giai đoạn văn hóa Đông Sơn lớn nhất hiện biết. Chiều dài Làng Cả khoảng trên 1.000m, rộng 300m. Với 336 mộ táng, trong đó có 328 mộ văn hóa Đông Sơn và nhiều dấu tích cư trú của con người Đông Sơn được phát hiện. Mộ lớn nhất được chôn cất theo hướng Tây Bắc và Đông Bắc. Trong một số huyệt mộ tìm thấy các đinh đồng chữ U - đó là chứng tích của việc dùng đinh lắp ghép ván quan tài trước khi chôn.

Đồ tùy táng được phát hiện tương đối phong phú về số lượng cũng như loại hình. Hiện vật chủ yếu là đồ đồng, đồ đá và đồ gốm. Công cụ đồng gồm công cụ sản xuất như rìu, thuổng, vũ khí như: giáo, dao găm; đồ đựng như: Âu, thạp; nhạc khí như: Chuông, trống đồng, minh khí; đồ dùng sinh hoạt như: Khóa thắt lưng đồng, dao, dùi, quả cân... Các hiện vật đá gồm: Khuyên tai, hạt chuỗi, khuôn đúc rìu và khuy áo; các hiện vật gồm có: Khuôn đúc rìu, dao găm, giáo, chuông và nồi rót đồng, vò đựng, nồi nấu, bình, bát,... phân tích bộ sưu tập hiện vật được phát hiện tại di chỉ KC Làng Cả, giáo xe Hoàng Xuân Chinh - Viện KCH Việt Nam khẳng định: “Lang Cả trước khi được sử dụng làm mộ địa đã là một khu cư trú của cư dân Đông Sơn... Làng Cả là di tích quí nhất của văn hóa Đông Sơn, có thể sánh ngang với di tích Đông Sơn và gần đó là di tích Thiệu Dương bên bờ sông Mã - Thanh Hóa” (Kinh đô Văn Lang, trang 54, Sở VHTT Vĩnh Phú xuất bản 1996). Còn tiến sĩ Nguyễn Đức Giảng - Thành ủy Việt Trì cho rằng: Khu vực Làng Cả là một trong những trung tâm quần cư lớn của thời kỳ dựng nước và giữ nước đầu tiên của dân tộc ta” (Kinh đô Văn Lang, trang 69, Sở VHTT Vĩnh Phú xuất bản 1969). Và gần đây sau đợt khai quật lần thứ 3 cuối năm 2005, phó giáo sư - tiến sĩ Trịnh Sinh - Viện KCH Việt Nam tiếp tục nhân định: “... Đây không chỉ là một khu mộ lớn nhất thời kỳ Hùng Vương mà còn là khu mộ của thời đại sau này, chứng tỏ đây là một trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa sầm uất và có tính liên tục: Thời Hùng Vương - Thời Bắc Thuộc - thời phong kiến tự chủ. Có thể truyền thuyết, thư tịch cần đề cập đến một kinh đô của nhà nước sơ khai thời Hùng Vương ở vùng ngã ba sông hàm chứa một phần sự thật lịch sử, trong đó di tích Làng Cả trở thành một di tích nổi nét để nghiên cứu thời kỳ này” (Báo cáo sơ bộ cuộc khai quật địa điểm KCH Làng Cả năm 2005, trang 4).

Từ kết quả các cuộc khai quật và nhận định của các nhà khoa học ta có thể thấy rõ: Làng Cả là một trung tâm kinh tế, chính trị, và văn hóa quan trọng nhất thời bây giờ. Từ đây sẽ thu nhận những tinh hoa văn hóa, cũng là nơi phát tán văn hóa ra xung quanh và cả những nơi khác xa hơn. Niên đại của khu mộ Làng Cả được các nhà khoa học xác định kéo dài vài thế kỷ (khoảng thế kỷ thứ IV đến thế kỷ II - Trước công nguyên). Còn niên đại của các di chỉ cư trú có sớm hơn, có thể vào khoảng thế kỷ thứ V đến thế kỷ thứ IV trước công nguyên, tương đương với thời đại các Vua Hùng dựng nước Văn Lang.

Căn cứ truyền thuyết, thư tịch và phong tục tập quán truyền thống của nhân dân Phú Thọ được các nhà nghiên cứu trên nhiều lĩnh vực khoa học xã hội kết luận Việt Trì ngày nay chính là đất cố đô của nước Văn Lang thời đại các Vua Hùng.

Cuối thế kỷ thứ XV, sử thần Ngô Sĩ liên đã chép trong Đại Việt sử ký toàn thư - bộ sử vào loại xưa nhất còn lưu lại đến ngày nay thuộc di sản văn hóa dân tộc: “Con Lạc Long Quân, đóng đô ở Phong Châu - nay là huyện Bạch Hạc” (Ngô Sĩ Liên - Đại việt sử ký toàn thư, trang 133, quyển I - Hà Nội, 1998).

Sách Đại Nam nhất thống chí của Quốc sử quán triều Nguyễn chép rằng: “Ở sau chùa Hoa Long, thôn Việt Trì, huyện Bạch Hạc có một gò đất tương truyền đấy là nền thành cũ... Lại xét sử ký chép: “Hùng Vương đóng đô ở Phong Châu và cho rằng là huyện Bạch Hạc. Cứ như thế thì chỗ này ngỡ là nền cung điện cũ của vua Hùng Vương, mà tục truyền lầm là thành của Kinh Dương Vương” (Quốc sử quán triều Nguyễn. Đại Nam nhất thống chí. Bản dịch của nhà xuất bản khoa học, xã hội Hà Nội, 1971).

Khu di chỉ KCH Làng Cả là một di sản, tài sản có vai trò đặc biệt của quốc gia. Đây là Khu di tích KCH thuộc giai đoạn văn hóa Đông Sơn lớn nhất ở tỉnh Phú Thọ, có giá trị khoa học đặc biệt để nghiên cứu về thời đại Hùng Vương và nhà nước Văn Lang. Bộ VHTT đã ra Quyết định số 68/2006/QĐ-BVHTT ngày 22-8-2006 xếp hạng quốc gia di tích khảo cổ Làng Cả, UBND tỉnh Phú Thọ đã có quyết định phê duyệt qui hoạch chi tiết khu di tích Làng Cả (Quyết định số 592/QĐ-UBND ngày 19-3-2007).

Việc bảo tồn và phát huy giá trị Khu di tích KCH Làng Cả không chỉ góp phần khẳng định và phát huy những giá trị lịch sử văn hóa vùng đất Tổ mà còn tạo dựng môi trường để phát triển du lịch, xây dựng thành phố Việt Trì trở thành thành phố lễ hội, tạo tiền đề thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, xã hội trong tương lai. Gắn kết nhiệm vụ tiếp tục thám sát, khai quật và nghiên cứu, tìm thêm những phát hiện mới với khai thác triệt để những kết quả đã đạt được; kết hợp chặt chẽ giữa tăng trưởng kinh tế với bảo tồn, tôn tạo di tích KC Làng Cả để lập quy hoạch tổng thể, xây dựng bảo tàng ngoài trời, phù hợp với cảnh quan và điều kiện kinh tế xã hội, chúng ta sẽ xây dựng được một bức tranh toàn cảnh sinh động về thời đại các Vua Hùng dựng nước trên đất Việt Trì, cũng thông qua đó khẳng định Làng Cả - Việt Trì là một trong những dấu tích lịch sử thời đại Hùng Vương hiện còn lại, nằm trong khu vực tục truyền là kinh đô của nước Văn Lang.

Theo Báo Phú Thọ