Chiều ngày 27 tháng 5 năm 2022, tại thành phố Buôn Mê Thuột, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia phối hợp với Bảo tàng Đắk Lắk tổ chức Hội nghị Báo cáo sơ bộ kết quả khai quật di tích khảo cổ học Thác Hai.
Tham dự Hội nghị có TS. Nguyễn Văn Đoàn - Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, TS. Nguyễn Gia Đối - Quyền Viện trưởng Viện Khảo cổ học, ông Thái Hồng Hà - Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Đắk Lắk, ông Đinh Một - Giám đốc Bảo tàng Đắk Lắk, đại diện UNBD huyện Ea Súp, UNBD xã Ia Jlơi, các nhà nghiên cứu, các cơ quan ban ngành của địa phương và các cơ quan truyền thông.
Toàn cảnh Hội nghị
Di tích khảo cổ học Thác Hai thuộc Thôn 6 xã Ia Jlơi, huyện Ea Súp, tỉnh Đắk Lắk. Di tích này được các cán bộ Bảo tàng Đắk Lắk phát hiện đầu năm 2020, cuối năm đó di tích được Bảo tàng Lịch sử Quốc gia và Bảo tàng Đắk Lắk đã đến để khảo sát. Nhận thấy tiềm năng nghiên cứu cao, hai Bảo tàng đã thống nhất và tiến hành khai quât di tích Thác Hai lần thứ nhất vào đầu năm 2021.
Toàn cảnh di tích Thác Hai
Kết quả khai quật Thác Hai lần thứ nhất đã phát hiện ra một di chỉ công xưởng chế tác mũi khoan có niên đại trên dưới 3000 năm. Nhận thức được tầm quan trọng của di tích Thác Hai đối với việc nghiên cứu lịch sử Tây Nguyên nói riêng, Việt Nam nói chung, và quan trọng là di tích này đang hàng ngày hàng giờ đối mặt với sự xâm lại từ mưa lũ, cho nên ngay từ cuối năm 2021, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia và Bảo tàng Đắk Lắk tiếp tục phối hợp khai quật lần thứ 2 nhằm một mặt thu thập thêm các thông tin khoa học giá trị, mặt khác kịp thời đưa lên khỏi lòng đất những di tích, di vật quý giá nhằm bảo quản, lưu giữ và phát huy giá trị phục vụ nhân dân.
Đại biểu tham quan, thảo luận về những hiện vật phát hiện tại Thác Hai
Tại Hội nghị, TS. Trương Đắc Chiến (chủ trì khai quật) thay mặt đoàn khai quật đã báo cáo những kết quả sơ bộ của lần khai quật di tích khảo cổ học Thác Hai lần thứ 2. Theo đó, các nhà khảo cổ đã mở 3 hố khai quật với tổng diện tích gần 60m2. Các hố khai quật đều có địa tầng sâu trên 2m được chia thành 5 lớp đất phản ánh sự cư trú lâu dài và liên tục của cư dân cổ.
TS. Trương Đắc Chiến trình bày báo cáo sơ bộ tại Hội nghị
Trong các hố khai quật, các nhà khảo cổ học đã phát hiện được tổng cộng 16 ngôi mộ táng cùng với 1 cụm gốm, 1 hố đất đen và đặc biệt là sự xuất hiện của một phế tích lò dạng ống trong hố khai quật thứ 3.
Vết tích lò ở di tích Thác Hai
Các nhà khảo cổ học cũng đã thu được một số lượng lớn các hiện vật với các chất liệu đá, gốm, thủy tinh, mã não… Trong đó, chiếm vị trí chủ đạo là bộ sưu tập mũi khoan với 1596 tiêu bản. Các mũi khoan chưa có dấu vết sử dụng cùng với phôi, phác vật, vảy tước được tìm thấy đã phản ánh đầy đủ 1 quy trình sản xuất mũi khoan ở Thác Hai.
Các loại hình mũi khoan ở Thác Hai
Phác vật mũi khoan
Một loại hình hiện vật mới chiếm số lượng đáng kể của lần khai quật này là các hạt chuỗi thủy tinh. Tổng số 1244 hạt chuỗi thủy tinh đã được thu thập lại, trong đó có tới 1058 hạt (85%) phát hiện ở hố khai quật H3, với mật độ 78 hạt/m2. Các hạt chuỗi có màu đơn sắc, phổ biến là màu nâu đỏ, màu xanh lam, xanh lá, cam, vàng, nâu… Ngoài ra còn có khá nhiều hạt thuộc dạng thứ phẩm, phế phẩm, bị gãy vỡ nằm trong tầng văn hóa. Đây đều là các hạt chuỗi đơn sắc dạng Indo-Pacific điển hình ở Việt Nam và Đông Nam Á thời Sơ sử.
Hạt chuỗi thủy tinh ở Thác Hai
Qua tổng thể di tích và di vật, có thể thấy Thác Hai là một di tích phức hợp, vừa có tính chất cư trú, vừa là khu mộ táng, lại vừa là một công xưởng chế tác mũi khoan đá quy mô lớn. Một điểm mới trong đợt khai quật này, đó là những tín hiệu của hoạt động sản xuất hạt chuỗi thủy tinh ngay tại di chỉ Thác Hai. Di tích Thác Hai nằm trong khung niên đại từ khoảng 3500 năm cho đến khoảng 2000 năm cách ngày nay, tồn tại kéo dài trong khoảng thời gian hơn 1000 năm, với hai giai đoạn phát triển sớm muộn khác nhau. Giai đoạn sớm thuộc Hậu kì Đá mới, đại diện là lớp văn hóa chứa mũi khoan, có cả mộ nồi và mộ đất, đồ tùy táng chôn theo chủ yếu là đồ đá và đồ gốm. Giai đoạn muộn thuộc thời đại đồ Sắt, với lớp văn hóa chứa hạt chuỗi thủy tinh, mộ nồi vò chôn theo hạt chuỗi thủy tinh.
TS. Nguyễn Văn Đoàn phát biểu tại Hội nghị
TS. Nguyễn Gia Đối phát biểu tại Hội nghị
Ông Thái Hồng Hà phát biểu tại Hội nghị
Sau khi nghe báo cáo, các đại biểu đã đề xuất, kiến nghị cần tiếp tục khai quật di chỉ Thác Hai càng sớm càng tốt, trên quy mô lớn, nhằm thu thập các di tích, di vật quý giá còn ẩn chứa trong lòng đất; các sở, ngành hữu quan cần sớm lập đề án Quy hoạch khảo cổ học trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk để quản lý hiệu quả các di sản văn hóa; đẩy mạnh hợp tác giữa Bảo tàng Lịch sử Quốc gia và Bảo tàng tỉnh với chương trình nghiên cứu dài hạn, bài bản nhằm đưa các giá trị di sản văn hóa trên địa bàn Đắk Lắk đến gần hơn với công chúng trong và ngoài nước.
Đắc Chiến - Mạnh Quyền