Chiến khu Bác Ái (xã Phước Hòa, huyện Bác Ái, tỉnh Ninh Thuận) “vùng đất của anh hùng”, vùng đất với những chiến công hiển hách, của tinh thần đoàn kết, chịu thương chịu khó, vượt lên muôn vàn khó khăn, gian khổ và hy sinh mất mát của đồng bào các dân tộc Raglai, K’ho, Churu trong hai cuộc kháng chiến thần kỳ của dân tộc. Chiến khu Bác Ái là vùng đất của những anh hùng đã đi vào lịch sử quân sự Việt Nam như Pinăng Tắc, Pinăng Thạch, Chamalé Châu… Trong đó đặc biệt nhất là anh hùng Pinăng Tắc, với trận đánh bẫy đá đã đi vào huyền thoại lịch sử đấu tranh của người dân tộc Raglai.

Chân dung anh hùng Pinăng Tắc
Anh hùng Pinăng Tắc sinh năm 1910, dân tộc Raglai, quê xã Phước Hòa, huyện Bác Ái, tỉnh Ninh Thuận. Sinh trưởng trong một gia đình nghèo khổ, căm thù giặc cướp phá buôn làng nên anh đã sớm giác ngộ và tham gia cách mạng từ rất sớm. Năm 1954, sau 9 năm chiến đấu và trưởng thành, Pinăng Tắc được tổ chức phân công ở lại, không đi tập kết để tiếp tục hoạt động và lãnh đạo phong trào cách mạng ở địa phương. Trải qua nhiều cương vị công tác khác nhau, Pinăng Tắc luôn luôn đi sát quần chúng, tích cực xây dựng cơ sở, xây dựng phong trào và trở thành hạt nhân trung tâm đoàn kết giữa các dân tộc trong vùng. Giữa năm 1954, ta phát triển tiến công địch mạnh mẽ, nhiều đồn bốt địch bị tiêu diệt, nhiều vùng nông thôn được giải phóng. Đế quốc Mỹ từng bước xâm lược nước ta, nhanh chóng hất cẳng Pháp, lập ra chính quyền Ngô Đình Diệm, âm mưu thống trị ở miền Nam Việt Nam và Đông Dương, ra sức đàn áp phong trào cách mạng, thực hiện chiến lược chia cắt lâu dài, biến miền Nam Việt Nam thành pháo đài của Mỹ ở Đông Nam Á. Bước đầu thực hiện chiến lược của đế quốc Mỹ, chúng đã tàn sát, tàn bạo những người yêu nước. Phong trào cách mạng ở Bác Ái cũng bị địch đàn áp, khủng bố. Trước tình hình đó, Pinăng Tắc vận động tuyên truyền đồng bào cảnh giác thực hiện “3 không” (không biết, không nghe, không thấy) tuyệt đối giữ bí mật để bảo vệ, nuôi giấu cán bộ cách mạng. Đến giữa năm 1957, địch đẩy mạnh chiến lược “thượng du vận” trên vùng căn cứ Bác Ái, ra sức đánh phá ác liệt vào nhân dân vùng Bác Ái. Chúng thành lập các khu tập trung, dồn dân lập ấp, dùng vũ lực đàn áp buộc đồng bào các xã Phước Kháng, Phước Chiến về khu tập trung ở Đồng Dày, Bà Râu, Cà Rôm, Tầm Ngân. Chủ trương đánh Mỹ - ngụy của Đảng được đồng bào căn cứ Bác Ái thực hiện nghiêm túc, triệt để; đầu tiên là diệt ác trừ gian, giữ vững núi rừng. Bị thất bại trong âm mưu lập khu tập trung dồn dân lập ấp, địch liên tục chuyển hướng, mở các đợt càn quét vào các căn cứ lõm, vùng sâu để vây hãm, dồn ép đồng bào, đánh phá cơ sở cách mạng. Với lòng căm thù giặc sâu sắc, thông minh và sáng tạo, đồng bào đã sử dụng các loại vũ khí thô sơ quyết tâm bám núi, bám làng đánh địch. Năm 1958, để thực hiện ý đồ bắt và thủ tiêu các cán bộ hạt nhân cách mạng, địch thực hiện dồn dân vào các khu tập trung Bà Râu, Tầm Ngân. Chúng biết Pinăng Tắc là người đứng đầu phong trào cách mạng ở địa phương, khi điểm danh trong khu tập trung không có tên ông và gia đình nên cho lính lùng bắt nhưng kết quả không thành. Trong khi đó ông và gia đình làm liên lạc, tiếp tế bảo vệ cơ quan Huyện ủy đóng ở khu Tà Nang. Dưới sự lãnh đạo của Pinăng Tắc, đêm 30 Tết năm Kỷ Hợi (tức ngày 7/2/1959), hơn 5000 đồng bào dân tộc đã nổi dậy phá tan khu tập trung Bà Râu của địch, quay về buôn làng cũ trên núi cao, tiếp tục lao động sản xuất và chiến đấu. Để ngăn một số đồng bào bị địch mua chuộc làm tay sai đi lính, Pinăng Tắc đến từng nhà vận động giải thích rõ cho bà con “thằng Mỹ - Diệm như con cọp dữ, ta không thể sống chung với nó được, muốn sống thì không có cách nào khác là ta phải tìm mọi cách giết nó”. Đây là sự kiện khởi đầu của phong trào đồng khởi cách mạng của đồng bào các dân tộc, có ý nghĩa to lớn thúc đẩy các phong trào đấu tranh cách mạng của tỉnh Ninh Thuận phát triển.
Với những cựu chiến binh từng chiến đấu trên các chiến trường CK22 (Bác Ái), CK7 (Ninh Phước), CK19 (Ninh Hải), tên tuổi anh hùng Pinăng Tắc với trận phục kích tiêu diệt địch bằng “bẫy đá” vào ngày 10/8/ 1961 luôn nằm trong tâm trí của họ, và nó đi vào huyền thoại lịch sử quân sự Việt Nam như một chiến công oai hùng. Trong trận càn này, địch đã sử dụng một đại đội bảo an lính cộng hòa kết hợp với lực lượng dân vệ càn từ Phước Hòa theo con đường độc đạo lên Phước Bình. Pinăng Tắc cùng xã đội trưởng Niên bàn kế hoạch mai phục tiêu diệt địch ở đèo Gia Túc. Tận dụng sự hiểm trở của đèo Gia Túc với dốc cao, phía dưới là dòng sông Trương chảy xiết, vực sâu, chỉ có đường mòn độc đạo. Theo sự chỉ đạo của Pinăng Tắc, dân quân du kích không quản ngày đêm chặt cây đan thành sạp gồm 17 bẫy đá liên hoàn treo lưng chừng vách núi suốt trên đoạn dài 500m, sạp chất đầy đá hộc, dưới đèo là hệ thống chông có tẩm thuốc độc được gài cắm dày đặc, dân quân du kích với trang bị mang cung, ná, tên, giáo mác, gậy gộc phục kích ở hai phía. Ông Chamaléa Bắc, con trai thứ tư của anh hùng Pinăng Tắc, từng là đội viên du kích Phước Bình suốt mười mấy năm dài cùng cha bám trụ chiến khu đánh giặc nhớ lại “Ngày đó, để lập phòng tuyến đánh giặc, Ama (cha) Tắc cho bà con chẻ tre làm những cái sàn lớn. Mép sàn trên được buộc chặt vào vách đá, mép dưới thả lỏng tự do. Phía dưới sàn gỗ là một hệ thống cọc chống, có cây gài ngang để ép mép sàn như lẫy nỏ vậy. Khi phát hiện địch đi dưới đường mòn hoặc lòng suối thì du kích giật các cọc gỗ làm bẫy lẫy, hàng chục tảng đá cứ thế trút thẳng xuống đầu giặc”. Đúng như dự đoán, khoảng 10h sáng ngày 10/8/1961, khi đại đội địch lọt vào trận địa mai phục, hiệu lệnh được phát ra, hàng trăm tấn đá từ các sạp đổ xuống cùng với một trận mưa tên của dân quân du kích. Quân địch bị bất ngờ, hoảng hốt tháo chạy, giẫm đạp lên nhau, giẫm xuống hầm chông, lao xuống vực sâu, nhiều tên chết ngay do đá lăn, nhiều tên chết do dẫm phải mũi chông sắt… hơn 100 tên giặc bị tiêu diệt. Từ sau trận đánh này bọn địch không dám càn quét, lùng sục sâu vào căn cứ của ta, chúng cũng từ bỏ âm mưu gom dân về các khu tập trung, có tên thoát chết trở về khiếp sợ nói rằng: “lần đó không phải chỉ dân tộc đánh chúng tôi mà cả cây rừng, bẫy đá, hầm chông đều đánh chúng tôi”. Nhờ chiến thắng này, nhân dân có điều kiện tổ chức sản xuất và xây dựng củng cố các phong trào, củng cố căn cứ Bác Ái.

Đèo Gia Túc (xã Phước Bình, huyện Bác Ái, Ninh Thuận), nơi anh hùng Pinăng Tắc chỉ huy trận phục kích bằng bẫy đá tiêu diệt hơn 100 tên địch ngày 10-8-1961
Chiến thắng địch bằng bẫy đá của Pinăng Tắc đã làm nức lòng quân dân căn cứ Bác Ái, quân dân tỉnh Ninh Thuận và vùng cực Nam Trung bộ nói chung. Trận đánh đã đi vào lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc như một minh chứng hùng hồn về nghệ thuật chiến tranh du kích, trí thông minh, tính sáng tạo tuyệt vời và ý chí chiến đấu của những người con dân tộc Raglai mà tiêu biểu là anh hùng Pinăng Tắc. Quân và dân Bác Ái đã làm nên những mốc son không thể nào quên trong sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ cứu nước.Với những thành tích đặc biệt suất sắc, Pinăng Tắc được Đảng và Nhà nước tặng thưởng 3 huân chương Chiến sĩ Giải phóng hạng nhất, hạng nhì và hạng ba. Ngày 5/5/1965, ông được Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam, Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng Hòa Miền Nam Việt Nam tặng thưởng Huân chương Quân công giải phóng hạng nhì và tuyên dương danh hiệu cao quí “Anh hùng LLVT nhân dân giải phóng”. Lúc đó Pinăng Tắc là chính trị viên phó huyện đội, đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam. Từ năm 1966 trở đi, phát huy vai trò của một anh hùng quân đội, ông luôn luôn hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ được giao, nhất là trong việc chỉ huy các lực lượng dân quân du kích, đồng bào các dân tộc chiến đấu bảo vệ vững chắc vùng căn cứ địa cách mạng. Biết được Bác Ái là căn cứ địa cách mạng, đầu năm 1967 địch cho máy bay bắn phá liên tục vào buôn làng, tàn phá nương rẫy. Không để dân lo lắng, Pinăng Tắc phối hợp với Huyện ủy phát động đồng bào đào hầm để tránh bom, đạn pháo, ông động viên đồng bào: “thằng Mỹ có nhiều bom đạn nó ném xuống mình cũng như tôi ném hạt bắp xuống lỗ thôi, bắp tôi ném còn nhiều hơn bom đạn của thằng Mỹ mà còn không trúng lỗ nào, thì bom đạn của thằng Mỹ ném cũng không trúng được hầm mình đâu”. Từ đó đồng bào Raglai vững lòng sản xuất, cung cấp lương thực nuôi quân. Mỗi gia đình góp gần 200 giạ lúa, bắp (1 giạ lúa tương đương 20-22 kg tùy theo chất lượng của lúa) và hàng trăm nghìn mũi chông bảo vệ chiến khu đến ngày hoàn toàn giải phóng. Anh hùng Pinăng Tắc qua đời năm 1987 sau một cơn đau bệnh nặng. Một người con anh hùng của đồng bào Raglai đã hết lòng vì dân vì nước trong hai cuộc kháng chiến đã yên giấc vĩnh hằng giữa đại ngàn. Để ghi nhớ chiến công của anh hùng Pinăng Tắc, Nhà nước đã xếp hạng địa danh Bẫy đá là di tích lịch sử cách mạng cấp Quốc gia, bảo tàng Ninh Thuận đã dựng bia kỷ niệm chiến tích tại đèo Gia Túc gắn với tên Anh hùng Lực lượng vũ trang Pinăng Tắc.
Hoàng Ngọc Chính (Tổng hợp)
Bảo tàng Lịch sử Quốc gia.